Δασκαλος Κ.-Teacher K.: Τα κάστρα της λευτεριάς-Ένα μάθημα δομημένο με διαδραστικότητα-Από το σήμερα στο χθες

(κλικ στα χρωματισμένα σημεία του κειμένου)

Τρεις περιοχές της Ελλάδας, το Σούλι, η Μάνη και τα Σφακιά, κατάφεραν να διατηρήσουν σχετική ελευθερία.

Οι Σουλιώτες, για ν' αποφύγουν τον εξισλαμισμό και να γλιτώσουν από τις επιδρομές των ληστών, κατέφυγαν στα Κασσωπαία βουνά της Ηπείρου.

Ήταν οργανωμένοι σε μεγάλες οικογένειες (φάρες) και διοικούνταν από ένα συμβούλιο γερόντων, που δίκαζε και τις υποθέσεις με βάση τα έθιμα.

Οι Σουλιώτες αποτελούσαν ισχυρή στρατιωτική δύναμη και ήταν ένα μεγάλο εμπόδιο για τον Αλή πασά των Ιωαννίνων, που ήθελε να επεκτείνει την κυριαρχία του. Γι' αυτό ξέσπασε ανάμεσα στους Σουλιώτες και τον Αλή πασά πόλεμος, που κράτησε πολλά χρόνια. Στη διάρκεια του πολέμου αυτού οι Σουλιώτες βρέθηκαν σε δύσκολη θέση, γιατί τους έλειψαν τα εφόδια - ψωμί και μολύβι. Τότε έκλεισαν συμφωνία με τον Αλή να φύγουν από το Σούλι. Ο Αλής όμως δεν τήρησε τη συμφωνία.

Τις στιγμές εκείνες γράφτηκαν οι πιο ένδοξες σελίδες της σουλιώτικης ιστορίας.

Όταν οι Σουλιώτισσες κατάλαβαν πως κινδύνευαν να πέσουν στα χέρια του εχθρού, ανέβηκαν με τα παιδιά τους στην κορυφή του Ζαλόγγου. Εκεί, αφού τα φίλησαν για στερνή φορά, τα 'ριξαν στον γκρεμό. Μετά οι ίδιες πιάστηκαν σε χορό τραγουδώντας. Σε κάθε γύρο η πρώτη που έσερνε το χορό, πηδούσε στο γκρεμό, ώσπου δεν έμεινε καμιά. Από τους υπόλοιπους Σουλιώτες λίγοι μόνο κατάφεραν να σωθούν και να φτάσουν στην Κέρκυρα.

Μια άλλη περιοχή της χώρας, που οι κάτοικοι της έζησαν με σχετική αυτονομία ήταν η Μάνη. Οι Μανιάτες οργανώθηκαν με βάση την οικογένεια. Έτσι, πολλές οικογένειες, που συνδέονταν με συγγένεια, αποτελούσαν μια πατριά. Οι πατριές συχνά έρχονταν σε σύγκρουση μεταξύ τους. Τότε αρχηγός της πατριάς οριζόταν ο πιο ικανός, ο πιο ώριμος και με κάποια ηλικία. Αποφάσεις για τις σοβαρές υποθέσεις έπαιρνε η συνέλευση των πιο ηλικιωμένων, η «γεροντική».

Τα σπίτια τους τα 'χτιζαν σε θέσεις που τους εξασφάλιζαν τον έλεγχο της περιοχής και την άμυνα σε περίπτωση κινδύνου. Στη μέση υψωνόταν ο πύργος και γύρω τα σπίτια των συγγενών. Τα τελευταία χρόνια πριν από την Επανάσταση διοικητής της Μάνης ήταν ένας καπετάνιος, που είχε τον τίτλο του μπέη. Η Μάνη χρησίμευε πάντοτε ως ασφαλές καταφύγιο αγωνιστών και διωκομένων. Όταν άρχισε ο Αγώνας, οι εμπειροπόλεμοι Μανιάτες αποτέλεσαν την πρώτη υπολογίσιμη δύναμη του έθνους.

Ελεύθεροι, ως ένα βαθμό, έζησαν στην Τουρκοκρατία και οι Σφακιανοί. Τα Σφακιά είναι απόκρημνη περιοχή στα Λευκά όρη της Κρήτης. Από τον καιρό των Βενετών ακόμα οι Σφακιανοί είχαν ορισμένα προνόμια σε σχέση με τους άλλους Κρητικούς, που τα διατήρησαν και στην Τουρκοκρατία. Ζούσαν ανοργάνωτοι, σχεδόν μιαν πρωτόγονη ζωή, και ήταν ο φόβος των Τούρκων που ζούσαν στα πεδινά μέρη. Ήταν κι αυτοί μια σημαντική δύναμη για τον αγώνα του έθνους.