Σημαντικά αγροτικά οικοσυστήματα της Ελλάδας για τα πουλιά

Σημαντικά αγροτικά οικοσυστήματα της Ελλάδας για τα πουλιά
Σχέση των πουλιών με τη γεωργία

Οι μικτές γεωργοκτηνοτροφικές περιοχές της ορεινής και νησιωτικής Ελλάδας αποτελούν ορισμένες από τις πιο σημαντικές αγροτικές δομές στη Μεσόγειο και την Ευρώπη. Στις περιοχές αυτές οι γεωργικές δραστηριότητες είναι συνυφασμένες, στην πλειοψηφία τους, με τη δημιουργία και τη συνεχή συντήρηση των αναβαθμίδων (ή πεζούλων) οι οποίες αποτέλεσαν τον κύριο τρόπο για τον έλεγχο της διάβρωσης αλλά και για τη δημιουργία καλλιεργήσιμων εκτάσεων, καθώς τα φτωχά και επικλινή εδάφη της ελληνικής υπαίθρου ήταν ένας περιοριστικός παράγοντας για την αγροτική παραγωγή.

Σημαντικό ρόλο παίζουν στα νησιά και οι ξερολιθιές, δηλαδή χαμηλοί φράκτες (1-1,5μ. ύψος) φτιαγμένοι με πέτρες που καθορίζουν τα όρια των χωραφιών και οι οποίοι καλύπτονται, σε ορισμένες περιοχές, από ψηλούς θάμνους, μικρά δένδρα και αγριοβατομουριές (Rubus sp.) ενώ σε άλλες είναι γυμνοί από βλάστηση. Οι ξερολιθιές είναι πολύ σημαντικοί χώροι του νησιωτικού αγροτικού τοπίου για την άγρια ζωή, καθώς εκεί βρίσκει καταφύγιο ένας μεγάλος αριθμός ειδών (ερπετά, μικροθηλαστικά και έντομα) τα οποία αποτελούν σημαντική τροφή για πολλά είδη πουλιών.

Βασικές ετήσιες καλλιέργειες σε αυτές τις περιοχές είναι τα σιτηρά (κριθάρι, σιτάρι, κ.λ.π.), τα όσπρια (κουκιά, φάβα, ρεβίθια, φακές, κ.λ.π.) και τα κτηνοτροφικά φυτά (βίκος, τριφύλλι, μηδική κ.α.). Τα όσπρια και τα κτηνοτροφικά είδη (ψυχανθή) έχουν τη δυνατότητα ενσωμάτωσης –μέσω των συμβιωτικών μικροοργανισμών που έχουν στις ρίζες τους- του ατμοσφαιρικού αζώτου με το οποίο εμπλουτίζουν το έδαφος. Η εναλλαγή καλλιεργειών (σιτηρών με όσπρια) γνωστή και ως αμειψισπορά, είναι μια κοινή γεωργική πρακτική και συμβάλλει, πέρα από την παραγωγή τροφών πλούσιων σε άμυλο (σιτηρά) και πρωτεΐνες (όσπρια), και στην συνεχή φυσική λίπανση των χωραφιών με άζωτο.

Σημαντική γεωργική πρακτική εκτός από την αμειψισπορά είναι και η αγρανάπαυση, κατά την οποία οι αγροί αφήνονται ακαλλιέργητοι για μια ορισμένη περίοδο, καθώς η συνεχής καλλιέργεια των χωραφιών «κουράζει» τα εδάφη. Στο σύστημα των αγραναπαύσεων οι εκτάσεις βόσκονται και, εκτός από την παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων, γίνεται παράλληλα και λίπανση του εδάφους από την κοπριά των ζώων. Η κτηνοτροφία είναι, συνεπώς, πλήρως ενταγμένη σε αυτό το παραδοσιακό σύστημα διαχείρισης, καθώς η συνύπαρξη γεωργικών και κτηνοτροφικών ασχολιών συνδέεται άρρηκτα με το σύστημα της αγρανάπαυσης, γεγονός που χαρακτηρίζει το σύνολο σχεδόν των Μεσογειακών αγροτικών δομών.

Στις ετήσιες καλλιέργειες κατά την άνοιξη βρίσκουν τροφή φωλίαζοντα και μεταναστευτικά είδη όπως η σταρήθρα, η μικρογαλιάντρα, η λιβαδοκελάδα Anthus pratensis, η χαμοκελάδα A. campestris κ.α. Στις χέρσες εκτάσεις και τα λιβάδια κατά την περίοδο του φθινοπώρου βρίσκουν τροφή πολλά σποροφάγα και εντομοφάγα μεταναστευτικά είδη, όπως ο σπίνος Frigilla coelebs, η καρδερίνα Carduelis carduelis, το σκαρθάκι Serinus serinus, ο φλώρος Carduelis chloris, το βουνοτσίχλονο Emberiza cia, το σιρλοτσίχλονο E.cirlus, κ.α. Επιπλέον, τα κτηνοτροφικά συστήματα με τις εποχικές μετακινήσεις των κοπαδιών στα ορεινά της ηπειρωτικής χώρας, όπως ήδη αναφέρθηκε, συντηρούν τους πληθυσμούς των μεγάλων πτωματοφάγων αρπακτικών, τα οποία τρέφονται με νεκρά οικόσιτα ζώα, καθώς και άλλων αρπακτικών ειδών (όρνια, ασπροπάρης, γυπαετός, χρυσαετός, σπιζαετός Hieraaetus fasciatus). Στις πολυετείς καλλιέργειες που σχετίζονται άμεσα με τις πεζούλες, κυριαρχούν τα αμπέλια και οι ελιές και πολλά οπωροφόρα δένδρα όπως συκιές, αμυγδαλιές, μηλιές, αχλαδιές, κ.α. Σε αυτές ξεχειμωνιάζουν είδη όπως ο κοκκινολαίμης, ο σπίνος, ο μαυροσκούφης Sylvia atricapilla, ο μαυροτσιροβάκος S. melanocephala, η τσίχλα, η κεδρότσιχλα T.pilaris κ.α., τα οποία βρίσκουν τροφή στους καρπούς και τα έντομα.

Ιδιαίτερα οι ελαιώνες, που καλύπτουν σημαντικές εκτάσεις της ελληνικής υπαίθρου και συμβάλουν σε σημαντικό ποσοστό στο αγροτικό εισόδημα, μπορούν να θεωρηθούν ως ιδιαίτερα σημαντικοί βιότοποι για εκατομμύρια πουλιά που ξεχειμωνιάζουν στις παραμεσόγειες περιοχές, κυρίως όπου υπάρχουν παλιά δένδρα και πυκνή βλάστηση στο έδαφος, καθώς λειτουργούν ως δάση αειφύλλων (Handrinos and Akriotis, 1997). Χαρακτηριστικά είδη πουλιών που παρατηρούνται στους ελαιώνες είναι, επίσης , ο κότσυφας, ο καλόγερος, το σαΐνι, ο γκιώνης, το γιδοβύζι, διάφορα εντομοφάγα (Σύλβιες, Φυλλοσκόποι) και πολλά αλλά.

Στις πεδινές και ημιορεινές περιοχές της Ελλάδας, κατά την περίοδο της αναπαραγωγής συναντώνται σε ανοιχτές χορτολιβαδικές εκτάσεις και αροτραίες καλλιέργειες είδη όπως ο πελαργός, το κιρκινέζι, κ.α. Σημαντικές περιοχές ήταν, παλιότερα, για τον πελαργό οι φυσικοί χώροι ανάμεσα στις καλλιέργειες, με τις μικρές λίμνες και τα εποχιακά πλημμυρισμένα λιβάδια, όπου έβρισκαν τροφή κατά την περίοδο της αναπαραγωγής τους, πολλοί από τους οποίους έχουν πιά καταστραφεί, με συνέπεια τη δραματική μείωση του πληθυσμού του στην Ελλάδα.

Για το κιρκινέζι, η εξάπλωση του οποίου είναι πλέον αρκετά περιορισμένη στον ελλαδικό χώρο, ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι «στέπες» σιτηρών στη Θεσσαλία, όπου κατά τους καλοκαιρινούς μήνες παρατηρούνται να τρέφονται μεγάλοι αριθμοί πουλιών, τα οποία φωλιάζουν στα χωριά. ʼλλα χαρακτηριστικά είδη που συναντάμε στα πεδινά είναι ο κατσουλιέρης, το ψαρόνι, το κρασοπούλι Emberiza melanocephala, η δεκοχτούρα, η κάργια Corvus monedula, κ.α.

Τέλος, πολύ σημαντικοί βιότοποι για τα πουλιά, ιδιαίτερα στα μικρά νησιά του Αιγαίου είναι και οι κήποι με εποχιακά λαχανικά και οπωροφόρα δένδρα, όπως πορτοκαλιές, βερικοκιές, συκιές, μουριές, αχλαδιές, αμυγδαλιές, κ.α. Σε αυτές τις «οάσεις» ξεκουράζονται και βρίσκουν τροφή, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της μετανάστευσης, πολλά μόνιμα και μεταναστευτικά είδη, όπως ο μαυροσκούφης, ο θαμνοφυλλοσκόπος Phylloscopus trochilus, ο κηποτσιροβάκος Sylvia borin, η καρδερίνα, ο σπουργίτης, ο φλώρος, o καλόγερος Parus major, η γαλαζοπαπαδίτσα Parus caureleus, ο μυγοχάφτης Muscicapa striata, ο χοντρομύτης Coccothraustes coccothraustes και πολλά άλλα.

Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία