Ο ΑΔΕΡΦΟΣ ΤΗΣ ΑΣΠΑΣΙΑΣ

Τι συμβαίνει όταν σε μια δεντροφύτευση ξεσπά ένας καβγάς; Πώς βρέθηκε η γάτα μέσα στο αυτοκίνητο; Και τι είναι αυτές οι «Μ.Α.» που έκαναν διάσημο το Δαμιανό; Ένα διασκεδαστικό μυθιστόρημα για μια οικογένεια...ασυνήθιστα συνηθισμένη. Και μια πρόταση για το πως ένα παιδί μπορεί να ξεπεράσει κάποιες δυσκολίες.

Ο Μάνος Κοντολέων, από τους πιο δημοφιλείς συγγραφείς που γράφουν και για παιδιά στην Ελλάδα, εκπρόσωπος της γενιάς με την οποία η παιδική λογοτεχνία καθιερώνεται και αναγνωρίζεται - πρώτη του εμφάνιση το 1979 - διακρίνεται εκτός των άλλων κι από τη συνεχή διάθεσή του για ανανέωση και πειραματισμό. Δίκαια λοιπόν, θεωρείται από τους καινοτόμους και ανανεωτές του είδους. Επίσης, θα προσθέταμε ότι ο Κοντολέων είναι από εκείνους τους έλληνες συγγραφείς που παρακολουθούν περισσότερο τις διεθνείς τάσεις στο χώρο της λογοτεχνίας ευρύτερα. Στα είκοσι δύο χρόνια συνεχούς παρουσίας του τα βιβλία που έχει γράψει έχουν μεγάλο βαθμό πρωτοτυπίας ως προς τη θεματολογία αλλά και ως προς τα αφηγηματικά μέσα. Σχεδόν κανένα βιβλίο του δεν μοιάζει με κάποιο άλλο ενώ πουθενά δεν χρησιμοποιείται η εύκολη οδός της πετυχημένης συνταγής. Αυτό έχει μεγάλη απήχηση και στους αναγνώστες οι οποίοι περιμένουν κάθε νέο βιβλίο του σαν μια καινούργια έκπληξη. Απολαμβάνοντας και ο ίδιος την περιπέτεια της γραφής έχει δηλώσει ότι του αρέσει να δοκιμάζει καινούργιους δρόμους και ότι είναι γι΄ αυτόν πρόκληση κάθε φορά να ανακαλύπτει νέους τρόπους έκφρασης. Να σημειώσουμε ότι ο Κοντολέων έχει γράψει σε όλες τις μορφές πεζού λόγου. Μεγάλη αίσθηση προκάλεσε από τότε που κυκλοφόρησε το βιβλίο του Ο αδελφός της Ασπασίας, ένα βιβλίο που σήμερα, οκτώ χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση, συνεχίζει να γνωρίζει επιτυχία και να αγαπιέται από τους μικρούς αναγνώστες. Στο βιβλίο αυτό διαβάζουμε το ημερολόγιο ενός δεκάχρονου αγοριού που σε πρώτο πρόσωπο περιγράφει όσα του συμβαίνουν καθημερινά αλλά και τις Μ. Α. της ζωής του. Τι είναι οι Μ. Α.; Οι Μεγάλες Αποφάσεις του, αυτές που αν και φαίνονται ασήμαντες ουσιαστικά σηματοδοτούν τη διάθεσή του να ξεπεράσει τον ίδιο του τον εαυτό και να οδηγηθεί από την παιδική ηλικία στην εφηβεία. Ο ήρωας του βιβλίου, ο Δαμιανός ζει σε μια μέση αστική οικογένεια, με τους γονείς του και τη μεγαλύτερη αδελφή του. Στους τομείς της ζωής του που έχει δυσκολίες αποφασίζει να πάρει και να εφαρμόσει Μ. Α.. Πρώτη και μεγαλύτερη μεγάλη απόφαση δεν είναι να γράψει ημερολόγιο αλλά να βελτιώσει το γραφικό του χαρακτήρα! Έτσι, για εξάσκηση του έρχεται η ιδέα του ημερολογίου. ʼλλη Μ. Α. είναι να γίνει τακτικός. Πρότυπό του, κι ας μην το παραδέχεται, είναι η αδελφή του, που δεν είναι απλά μεγαλύτερη αλλά είναι και σε όλα καλή! Τέτοιο πρότυπο είναι δύσκολο να το φτάσεις και να το ξεπεράσεις ενώ η παρουσία του ως αυθεντία σε καταπιέζει. . Η αγάπη, ο ανταγωνισμός και οι καυγάδες τους δεν έχουν όρια. Οι γονείς τους, συγγραφέας ο πατέρας, μεταφράστρια η μητέρα, ένα σύγχρονο ζευγάρι που προσπαθεί να μεγαλώσει τα παιδιά του όσο καλύτερα μπορεί παρέχοντας τους όλα τα εφόδια.. Ο Δαμιανός ζει την καθημερινότητα και την ερμηνεύει με το δικό του τρόπο. Με την οικογένεια στο σπίτι και με τους συμμαθητές στο σχολείο βιώνει στιγμές ευτυχισμένες αλλά και άλλες που θεωρεί δύσκολες, στιγμές που πιστεύει ότι αδικείται, στιγμές που θέλει να κλάψει. Τσακώνεται, παλεύει, ακόμη και με τον καλύτερό του φίλο, αρρωσταίνει, καμιά φορά και στα αλήθεια αφού οι γονείς του τρομάζουν και φέρνουν το γιατρό. Επίσης ακολουθεί όλες τις οικογενειακές παραδόσεις στις μεγάλες γιορτές αλλά στα απλά καθημερινά θέματα. Παραδόσεις που χωρίς να το συνειδητοποιούμε είναι αυτές που συνθέτουν τον οικογενειακό ιστό και τις θυμόμαστε με τόση νοσταλγία όταν μεγαλώσουμε. Το βάρος της επιτυχίας του πατέρα αλλά και των άλλων μελών της οικογένειας είναι μεγάλο και πιέζει το Δαμιανό γιατί εκείνος απ’ την άλλη δεν τα καταφέρνει παντού καλά. Αντιμετωπίζει δυσκολίες στο σχολείο, ιδιαίτερα στα Μαθηματικά που όπως λέει ο η μαμά «δεν έχει μαθηματικό μυαλό» ή όπως πιστεύει ο μπαμπάς «δεν στρώνεται να σκεφτεί», και στο ότι ο γραφικός του χαρακτήρας δεν είναι καλός. Η δαμόκλειος σπάθη των εξετάσεων τον απειλεί. Κι όλοι ξέρουμε τι σημαίνει εξετάσεις για ένα παιδί. Βρίσκει όμως δύναμη και όχι απλά επιβιώνει αλλά επιτυγχάνει κι αναγκάζει όλους να τον αποδεχτούν και να τον παραδεχτούν. Παίρνει τη Μ. Α. και διαβάζει κείμενα σε μια λογοτεχνική εκδήλωση, γράφει ένα υπέροχο παραμύθι, και τελικά ένας εκδότης ενδιαφέρεται να εκδώσει το ημερολόγιό του! Το ημερολόγιο δεν είναι άλλο από το ίδιο το βιβλίο Ο Αδελφός της Ασπασίας. Όποιος τώρα αναρωτηθεί για τον τίτλο να τον ενημερώσουμε ότι ο Δαμιανός εμπιστεύτηκε να επιλέξει η αδελφή του όποιον τίτλο εκείνη νόμιζε καταλληλότερο!. Κι αφού την εμπιστεύτηκε και της υποσχέθηκε ότι θα αποδεχτεί όποιον τίτλο εκείνη κρίνει κατάλληλο, να τα αποτελέσματα. Αντί το βιβλίο να λέγεται «Ο Δαμιανός» ή «Το ημερολόγιο του Δαμιανού», έχει τον τίτλο Ο αδελφός της Ασπασίας. Όλοι καταλαβαίνετε γιατί! Όπως είναι φανερό ο ήρωας έχει πολύ χιούμορ και αυτό τον βοηθά να ισορροπεί και να αντιμετωπίζει καταστάσεις. Ο Δαμιανός, επίσης, είναι ευαίσθητος και τρυφερός, πολλές φορές ανασφαλής και άλλοτε πεισματάρης. Είναι ένα παιδί της ηλικίας του. Κι αυτό είναι ένα από τα συστατικά που κάνουν το βιβλίο να γνωρίζει τόση επιτυχία. Τα παιδιά αναγνώστες τον αναγνωρίζουν ως αληθινό, στο πρόσωπό του βλέπουν τον φίλο τους ή ακόμη και τον εαυτό τους. ταυτίζονται με αυτόν και περνούν μαζί τις διάφορες καταστάσεις που τον οδηγούν στη λήψη των Μ. Α.. Ο αναγνώστης βλέπει πως λειτουργεί ψυχικά ο Δαμιανός και παίρνει δύναμη και κουράγιο να λάβει κι εκείνος τις δικές του μεγάλες αποφάσεις που, όσο κι αν στους ενήλικες φαίνονται αστείες, για ένα παιδί απαιτούν συνειδητοποίηση και υπέρβαση. Στα κείμενα του ημερολογίου του αναγνωρίζουμε την απλή παιδική σκέψη που με την αφέλεια, το χιούμορ και την αφοπλιστική αθωότητα, εκφράζει τις λεπτές εκείνες ψυχολογικές διακυμάνσεις που βιώνει ένα παιδί Κι αυτό ίσως να ήταν το ρίσκο του βιβλίου στο οποίο ο Κοντολέων τα κατάφερε τόσο καλά. Γιατί αποτελεί πραγματικά σχοινοβασία η χρήση πρώτου προσώπου και ακόμη περισσότερο όταν αυτό γίνεται με τη μορφή ημερολογίου όπου ως γνωστόν ένα παιδί καταγράφει τα πιο προσωπικά του θέματα, τα συναισθήματα και τις κρυφές σκέψεις του. Χρειάζεται λοιπόν πολύ μεγάλο ταλέντο και συγγραφική δεινότητα για να μπορέσει κάποιος να γράψει ένα τέτοιο κείμενο, ακόμη περισσότερο όταν αυτό το κείμενο απευθύνεται σε παιδιά. Αν το κείμενο ήταν ψεύτικο, αν δεν είχε αγγίξει την αληθινή παιδική σκέψη δε θα λειτουργούσε και τα ίδια τα παιδιά αναγνώστες θα το είχαν απορρίψει. Στη περίπτωση του Αδελφού της Ασπασίας έχουμε δηλώσεις παιδιών που το διάβασαν μόνοι τους ή ομαδικά στην τάξη, οι οποίοι μας λένε ότι ο ήρωας σκέφτεται και αντιδρά όπως αυτοί ενώ αναγνώρισαν καταστάσεις που έχουν βιώσει. Είναι ξεκάθαρο ότι το αποτέλεσμα να μοιάζει πέρα για πέρα αληθινό. Ο αναγνώστης βλέπει ότι και σ΄ άλλους συμβαίνουν όσα συμβαίνουν σ’ αυτόν. Κι ο Δαμιανός αντιμετωπίζοντας τις διάφορες καταστάσεις βγαίνει νικητής! Γιατί πράγματι έχει να ξεπεράσει αφενός τα επιτυχημένα πρότυπα αλλά και τις δικές του αδυναμίες. Ο αναγνώστης που ταυτίζεται με τον ήρωα συμπάσχει και συν-δικαιώνεται βγαίνοντας κι αυτός νικητής. Τον ήρωά του τον βάζει ο συγγραφέας - όχι βέβαια τυχαία - να αντιμετωπίζει δυο από τα πιο μεγάλα - στα μάτια των παιδιών κυρίως - ζητήματα της παιδικής ηλικίας. Την αδελφική ζήλεια και τις δυσκολίες στο σχολείο. Η Ασπασία είναι σε όλα καλή ενώ αυτός αγωνίζεται να τη φτάσει. Η διαφορά ηλικίας τους κάνει ακόμη πιο δύσκολη την επικοινωνία. Τα ειρωνικά αστεία της πληγώνουν όσο κι οι σφαλιάρες, ίσως και περισσότερο. Κατά βάθος όμως υπάρχει αληθινή αγάπη και ο Δαμιανός ακόμη κι αν ξαφνιάζεται, το ανακαλύπτει συχνάΟ ήρωας , επίσης, δεν είναι τυχαίο ότι έχει να αντιμετωπίσει και κάποιες δυσκολίες στο σχολείο. Η άποψη του συγγραφέα είναι ότι κάθε τέτοιο πρόβλημα ξεπερνιέται αρκεί να υπάρχει η δύναμη της θέλησης. Ο Δαμιανός αποφασίζει να πάρει τις μεγάλες αποφάσεις και να ξεπεράσει τα όριά του. Θέλει προσπάθεια, θέλει αγώνα, θέλει κόπο. Έχει ρίσκο, έχει αγωνία, έχει κόπο. Μα τελικά τα καταφέρνει και μάλιστα με τις δικές του δυνάμεις. Ο Δαμιανός δεν κάνει τίποτε άλλο από το να χρησιμοποιήσει τις δυνατότητές του, και καταφέρνει να καταξιωθεί, αυτός που ένιωθε τόσο ανασφαλής. Οι γονείς του συνδράμουν στην προσπάθειά του και είναι υποστηρικτικοί. Όποιο παιδί διαβάζει το βιβλίο παίρνει κουράγιο και δύναμη να ξεκινήσει μια προσπάθεια να χρησιμοποιήσει σε μεγαλύτερο βαθμό τις ίδιες του τις δυνατότητες. Δεν είμαστε όλοι άριστοι σε όλα. Εκεί όμως που τα καταφέρνουμε οφείλουμε να τα καταφέρνουμε όσο καλύτερα μπορούμε. Το βιβλίο διαβάζεται με ευχαρίστηση και από μεγαλύτερα παιδιά αλλά και από ενήλικες αφού παρουσιάζει μια ακτινογραφία όλων των οικογενειακών σχέσεων. Όλοι, μικροί μεγάλοι, θα αναγνωρίσουν κάτι δικό τους και θα χαμογελάσουν, αλλά θα σκεφτούν και για τη συμπεριφορά τους και τα αποτελέσματά της. Η αγάπη και η αλληλοϋποστήριξη μέσα στην οικογένεια αποδεικνύονται θαυματουργές. Ολοκληρώνοντας θα θέλαμε να τονίσουμε τη θαυμάσια χρήση της γλώσσας που ρέει αβίαστα παρά τους περιορισμούς από το γεγονός ότι αφηγείται ένα παιδί, Επίσης πρέπει να αναφερθούμε στις εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο οι οποίες δεν κοσμούν απλά το γραπτό λόγο. Οι εικόνες του Αντώνη Καλαμάρα μπαίνουν μέσα στο κείμενο και τονίζουν τα σημεία που βρίσκεται το βάρος κάθε επεισοδίου. Είναι φανερό ότι εικονογράφος και συγγραφέας συνεργάστηκαν κι έδωσαν ένα αποτέλεσμα αρμονικά δεμένο. Με αισθητική καλού κόμικ που τόσο αρέσει στα παιδιά ο εικονογράφος έδωσε ένα Δαμιανό αξιολάτρευτο απόλυτα ταιριαστό στον τρόπο που τον περιγράφει ο συγγραφέας. Τελειώνοντας θέλουμε να κλείσουμε με μια φράση που είπε ένας μαθητής ο ποίος διάβασε το βιβλίο: «Αχ να ήμουν ο Δαμιανός!» κι όταν τον ρωτήσαμε γιατί μας απάντησε «γιατί προσπαθεί πολύ και τα καταφέρνει» .
Βαγγέλης ΗλιόπουλοςΣυγγραφέας - εκπαιδευτικός

Ίσως είναι από τις σπάνιες φορές στην ελληνική παιδική λογοτεχνία όπου παρουσιάζεται το «πρότυπο» μιας οικογένειας που στην καθημερινή πρακτική των μελών της της οι διάφορες στερεοτυπίες «ανατρέπονται» ή καλύτερα «καταστρέφονται» μέσω του χιούμορ, είτε με την απομυθοποίηση είτε με την ίδια τη στάση των μελών, δηλαδή με την αποδοχή ή την απόρριψη που δεν σημαίνει υποχώρηση ή παραχώρηση ή στείρο αρνητισμό, αλλά δημιουργική σκέψη και πράξη σε τέτοιο βαθμό, ώστε ν΄ ανιχνεύεται ακόμα και «παιδαγωγική πρόταση».
Γιάννης Παπαδάτος, <<Αυγή της Κυριακής>>

Σήμερα είναι Κυριακή. Οι Κυριακές με κάνουν να στεναχωριέμαι. Δεν είναι σαν τα Σάββατα, που ξυπνάς και σκέφτεσαι πως έχεις δυο ολάκερες μέρες μπροστά σου δίχως τις σκοτούρες του σχολείου, δίχως το πρωινό ξύπνημα , δίχως τα απογευματινά μαθήματα αγγλικών ή γαλλικών ή πιάνου.Τις Κυριακές ξυπνώ και το πρώτο πράγμα που σκέφτομαι είναι πως δεν έχω ακόμα διαβάσει τα μαθήματα της Δευτέρας ούτε έχω άλλο πρωινό για χουζούρι.Έχω και τις γκρίνιες του μπαμπά. <<Δαμιανέ, σήκω! Δεν έχεις διαβάσει και είναι δέκα το πρωί! Πότε θα προλάβεις;>>Ομολογώ πως έχει δίκιο. Δεν προλαβαίνω. Πάντα τις Δευτέρες πάω στο σχολείο με κάποιο διάβασμα μισοδιαβασμένο.Αχ, αυτές οι ώρες της Κυριακής! Πώς φεύγουν τόσο γρήγορα; Κάτι να ξυπνήσω, κάτι να πιω το πρωινό μου με τη ησυχία μου, κάτι να ξεφυλλίσω το Σούπερ Μίκυ, να το μεσημεριανό φαγητό, άντε μετά και λίγο τηλεόραση? ε, έφτασε έξι το απόγευμα κι έχω και το μπάνιο. Σήμερα όμως είμαι τυχερός. Αύριο έχουμε πρωινό περίπατο. Θα μας πάνε στο μουσείο. Να δεις πώς μας το είπανε;? Νομίζω Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ή κάπως έτσι.Η μαμά, κάθε φορά που ακούει πως θα επισκεφτούμε κάποιο μουσείο, λέει: <<Α, τι ωραία!>> Εγώ, όμως, είμαι σίγουρος πως θα βαρεθώ. Στα μουσεία πρέπει να μιλάς σιγανά, να περπατάς αθόρυβα και όταν ο Γιωργής με σκουντά κι εγώ γυρίζω να του πω καμιά κουβέντα, πάντα κάποιον ακούω να λέει:<<Ησυχία, νεαρέ μου!>>(από το μυθιστόρημα <<Ο αδελφός της Ασπασίας>> )