Ποιητές-Δραματουργοί,Αριστοφάνης

Αριστοφάνης (~445 - 385 π.Χ.)

Γεννήθηκε στην Αθήνα και μεγάλωσε τα χρόνια που ξεκίνησε για την Αθήνα και τους κατοίκους της μία εποχή ειρήνης και άνθισης υπό τον Περικλή (ειρήνη με Σπάρτη και Περσία), η οποία κράτησε μέχρι την έναρξη του εικοσαετούς πελοποννησιακού πολέμου το 431 π.Χ. Έγραψε τις πρώτες κωμωδίες του με ψευδώνυμα. Από τα συνολικά 44 σατιρικά έργα που συνέγραψε έχουν διασωθεί 11, από αυτά τα 9 στα χρόνια του πελοποννησιακού πολέμου.
Ο κόσμος ιδεών του Αριστοφάνη ήταν μάλλον συντηρητικός και οι πολιτικές και φιλοσοφικές προτιμήσεις του που έκλιναν προς την ολιγαρχία και την παλαιότερη φιλοσοφία, προβάλλονται στα έργα του συνεχώς, με μορφή αντιδικίας π.χ. με τον Ευριπίδη και τον Σωκράτη.
Το 426 π.Χ. παρουσιάστηκε το πρώτο έργο του Αριστοφάνη «Βαβυλώνιοι» και το αμέσως επόμενο έτος, 425, «Αχαρνείς», με το οποίο επιτίθεται στις πολεμικές επιλογές των Αθηναίων και προβάλει την ιδέα για σύναψη συνθήκης ειρήνης με τη Σπάρτη. Το 424 παρουσιάστηκε με το όνομά του η κωμωδία «Ιππής», η οποία αποτελεί μία καυστική, αν και κωδικοποιημένη σάτιρα για τους Αθηναίους πολιτικούς, προ πάντων για το στρατιωτικό ηγέτη της δημοκρατικής παράταξης Κλέωνα, στον οποίο είχε επιτεθεί ήδη έντονα στο έργο του «Βαβυλώνιοι» και τον οποίο κατηγορεί για δημαγωγία. Κύριος στόχος τους Αριστοφάνη ήταν βέβαια το δημοκρατικό πολίτευμα και όχι μεμονωμένοι εκπρόσωποί του.
Το 423 π.Χ. παρουσιάστηκε στις εορταστικές εκδηλώσεις για το Διόνυσο το έργο «Νεφέλαι», το οποίο αποτελεί μια σάτιρα για τις (τότε) μοντέρνες παιδαγωγικές ιδέες του αντιπάλου του Σωκράτη. Ο τελευταίος κατηγορούσε τον Αριστοφάνη ότι τα έργα του έχουν περιεχόμενο «αντεθνικό» (θα λέγαμε σήμερα)! Αυτή η κωμωδία για τον Σωκράτη απετέλεσε πρότυπο για διάφορους ευρωπαίους συγγραφείς της κλασικής και ρομαντικής εποχής (Lessing, Goethe κ.ά.)
Το 422 παρουσιάστηκε το έργο «Σφήκες», με το οποίο ο Αριστοφάνης σχολιάζει την παιδαγωγική των σοφιστών. Επίσης λοιδορεί το δικαστικό σύστημα της Αθήνας και ιδιαίτερα τη δικομανία των οπαδών του Κλέωνα που είχε χάσει μια δίκη για υπεξαίρεση. Η κωμωδία «Ειρήνη» παρουσιάστηκε το 421 για τις μεγάλες γιορτές του Διονύσου. Ο συγγραφέας παρουσιάζει τις καταστροφικές επιπτώσεις του πελοποννησιακού πολέμου στους αγρότες, οι οποίοι στέλνουν μια επιτροπή στον Όλυμπο και ελευθερώνουν τη θεά της ειρήνης.
Το έργο «Όρνιθες» παρουσιάστηκε το 414 και θεωρείται, λόγω της σκηνικής πληρότητας, το πλέον πετυχημένο έργο του Αριστοφάνη. Πραγματεύεται, όπως στους «Ιππείς» τις πρακτικές των πολιτικών και στρατιωτικών, όμως χωρίς αναφορές σε επίκαιρα γεγονότα της Αθήνας, αλλά ως σημείο εκκινήσεως για να περιγράψει μια ιδανική κοινωνία και ταυτόχρονα για να αποδείξει τη βεβαιότητα για την αποτυχία της. Αν και το έργο αυτό δεν περιέχει το συνήθη για τον Αριστοφάνη πολεμικό τόνο, δεν του λείπουν οι σατιρικές αναφορές σε έργα των Αισχύλου, Ευριπίδη, Πίνδαρου κ.ά. Στα έργα του «Θεσμοφοριάζουσες» (411) και «Βάτραχοι» (405) παρωδούνται με κακία τα έργα του Ευριπίδη ως προς το θέμα και το ύφος τους.
Το διασημότερο έργο του Αριστοφάνη είναι η «Λυσιστράτη» που παρουσιάστηκε επίσης το 411 π.Χ. Η ομώνυμη ηρωίδα του έργου πείθει τις γυναίκες της Αθήνας και της Σπάρτης να απόσχουν από τις ερωτικές δραστηριότητες για να υποχρεωθούν οι άντρες να διακόψουν τον πόλεμο. Το σχέδιο αυτό πετυχαίνει μετά από μερικές εμπλοκές. Αν και το έργο φαίνεται να έχει ένα ευγενή στόχο, τη διακοπή του πολέμου και την έλευση της ειρήνης, όπως γνωρίζουμε από την Ιστορία, οι ολιγαρχικοί Λακεδαιμόνιοι δέχονταν να διακόψουν τον πόλεμο με κύριο όρο να καταργήσουν οι Αθηναίοι το δημοκρατικό πολίτευμα. Αυτή ήταν και η επιθυμία του Αριστοφάνης, ο οποίος μαζί με τους ολιγαρχικούς υπεστήριζε κάθε τι που θα υπέσκαπτε το δημοκρατικό πολίτευμα της Αθήνας. Τα ύστερα έργα «Εκκλησιάζουσες» (393) και «Πλούτος» (388) ασχολούνται με ζητήματα της ιδιωτικής περιουσίας.
Τα έργα του Αριστοφάνη είχαν σημαντική επίδραση σε μεταγενέστερους συγγραφείς, ιδιαίτερα σε 'Αγγλους σατιρικούς του 17ου και 18ου αιώνα.