Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΜΑΝΤΙΝΕΙΑΣ

Οι αντίπαλοι κατά την έναρξη:
Σχεδιάγραμμα Μάχης
Κατά την αρχική παράταξη, οι Θηβαίοι ήσαν παραλληλισμένοι με τις γραμμές των Σπαρτιατών έχοντας μπροστά τους ως προκάλυμμα ένα μικρό απόσπασμα από πελταστές και ιππείς . Τότε ο Επαμεινώνδας έδωσε διαταγή να στραφούν αριστερά και να βαδίσουν διαγωνίως με βορειοδυτική κατεύθυνση. Κατά τον ελιγμό αυτό ο Επαμεινώνδας ήθελε να ενισχύσει το αριστερό άκρο χωρίς να γίνει αντιληπτό από τους αντιπάλους του ότι επιχειρούσε το ίδιο στρατήγημα όπως και στη μάχη των Λεύκτρων. Όταν οι πρώτοι λόχοι προσέγγισαν τις πλαγιές του όρους Μύτικα, τους διέταξε να αποθέσουν τον οπλισμό τους και τους υπόλοιπους να συνεχίσουν την πορεία τους πίσω από αυτούς ωσάν να επρόκειτο να στρατοπεδεύσουν. Οι αντίπαλοί τους υπέθεσαν ότι οι Θηβαίοι δεν σκόπευαν να αγωνιστούν τη μέρα εκείνη και άρχισαν έτσι να λύνουν τους ζυγούς τους. Ξαφνικά ο Επαμεινώνδας διέταξε όλο το στράτευμα να στραφεί δεξιά. Το μικτό απόσπασμα ιππέων και πελταστών (στην πλειοψηφία τους Θεσσαλοί) κατέλαβαν τους μικρούς ομαλούς λόφους που βρίσκονταν στα αριστερά των Αθηναίων με σκοπό να απειλούν το πλευρό τους. Το θηβαϊκό ιππικό στην αριστερή πτέρυγα καθώς και η ενισχυμένη πλέον θηβαϊκή φάλαγγα είχαν πλέον την μορφή αιχμηρού εμβόλου.
Η 1η φάση της μάχης:
Σχεδιάγραμμα Μάχης
Ο Επαμεινώνδας ζήτησε από το ιππικό του να επιτεθεί. Οι αντίπαλοι εξεπλάγησαν. Στα αριστερά οι Θηβαίοι ιππείς επιτέθηκαν εναντίον των Σπαρτιατών και των Ηλείων και γρήγορα τους νίκησαν. Ταυτόχρονα οι Θεσσαλοί ιππείς αιφνιδίασαν το αθηναϊκό ιππικό που υποχώρησε με τάξη αφήνοντας όμως το αριστερό πλευρό του αθηναϊκού πεζικού ακάλυπτο.
Η 2η φάση της μάχης:
Σχεδιάγραμμα Μάχης
Τότε δόθηκε η ευκαιρία στο μικτό απόσπασμα που είχαν καταλάβει τους λόφους να προσβάλλουν το αθηναϊκό πλευρό. Εκείνη τη δύσκολη στιγμή μια εφεδρεία Ηλείων ιππέων επενέβησαν και συγκράτησαν τους Θεσσαλούς καλύπτοντας επιτυχώς το αθηναϊκό πεζικό και σώζοντάς το από την καταστροφή. Στην άλλη πλευρά, το θηβαϊκό ιππικό αποσύρθηκε δεξιά κι αριστερά ελευθερώνοντας το πεδίο για την επερχόμενη θηβαϊκή φάλαγγα που επιτέθηκε στους Μαντινείς και τους υπόλοιπους Αρκάδες.
Η 3η φάση της μάχης:
Σχεδιάγραμμα Μάχης
Οι Θηβαίοι οπλίτες μετά την επίθεσή τους κατά των Μαντινέων απόκτησαν το πλεονέκτημα. Στο δεξί όμως πλευρό ο θηβαϊκός στρατός αντιμετώπιζε δυσκολίες. Το αθηναϊκό ιππικό αντεπιτέθηκε σκότωσε μεγάλο αριθμό αντιπάλων που είχαν κατέβει από τους λόφους και εξανάγκασε τους υπόλοιπους να τραπούν σε φυγή.
Η 4η φάση της μάχης:
Σχεδιάγραμμα Μάχης
Η κρίσιμη στιγμή της μάχης είχε πλησιάσει. Οι Θηβαίοι κυριαρχούσαν στο αριστερό τους. Με ωθισμό διέσπασαν τους Μαντινείς που υποχώρησαν. Αυτό συμπαρέσυρε και το σπαρτιατικό κέντρο που άρχισε να υποχωρεί. Εκείνη τη στιγμή ο Επαμεινώνδας πληγώθηκε θανάσιμα και μεταφέρθηκε μακριά από τη μάχη. Οι στρατιώτες του σταμάτησαν αμέσως την καταδίωξη και άρχισαν να επιστρέφουν πίσω σαν να είχαν ηττηθεί. Τότε στο πεδίο της μάχης και οι δυο πλευρές βρίσκονταν σε αμηχανία.
Τελική φάση:
Σχεδιάγραμμα Μάχης
Τελικά μετά από αρκετούς δισταγμούς οι Σπαρτιάτες ζήτησαν πρώτοι εκεχειρία κι έτσι σύμφωνα με τα ελληνικά έθιμα οι Θηβαίοι ως νικητές είχαν το δικαίωμα να στήσουν τρόπαιο. Ο Επαμεινώνδας ζήτησε να μάθει το αποτέλεσμα της μάχης και για την τύχη της ασπίδας του. Όταν οι ακόλουθοί του τον πληροφόρησαν για τον θάνατο των αξιωματικών του Διοφάντη και Ιολαΐδα, συμβούλευσε τους Θηβαίους να κλείσουν ειρήνη με τους Σπαρτιάτες. Τέλος όταν του είπαν οι φίλοι του ότι φεύγει άτεκνος τους απάντησε: "Πεθαίνοντας αφήνω δυο αθάνατες κόρες. Τα Λεύκτρα και τη Μαντινεία".